Quishing là gì? Cách bảo vệ dữ liệu của bạn khỏi mã QR lừa đảo

Bạn đã bao giờ để ý đến những mã vạch vuông vắn này chưa? Chắc chắn rồi, chúng đang xuất hiện ở khắp mọi nơi, từ nhà hàng, quán cà phê đến bãi đỗ xe hay thậm chí trong phòng khách sạn. Chỉ cần một thao tác quét đơn giản bằng điện thoại, bạn có thể dễ dàng đặt món, thanh toán hoặc truy cập một trang web nào đó. Sự tiện lợi mà mã QR mang lại là không thể phủ nhận, chúng loại bỏ việc phải gõ một địa chỉ website dài dòng, phức tạp. Chúng ta thường nghĩ rằng những mã này vô hại, bởi nếu không an toàn thì các doanh nghiệp đã không đưa chúng vào sử dụng rộng rãi đến vậy.

Tuy nhiên, có một hiểm họa tiềm ẩn mà nhiều người chưa nhận ra. Những mã phản hồi nhanh, hay còn gọi là mã QR (Quick Response codes), ẩn chứa một nguy cơ tấn công mạng mới: Quishing. Vậy Quishing là gì, và làm thế nào để chúng ta có thể tự bảo vệ mình khỏi hình thức lừa đảo tinh vi này?

Quishing là gì? Hiểm họa tiềm ẩn từ mã QR

Mã QR về cơ bản là một loại mã vạch hai chiều có khả năng lưu trữ nhiều loại thông tin khác nhau, từ văn bản, chi tiết liên hệ cho đến một đường dẫn URL. Công dụng phổ biến nhất của chúng là đưa người dùng đến một trang web cụ thể một cách nhanh chóng và dễ dàng. Thay vì phải gõ một địa chỉ phức tạp, bạn chỉ cần quét hình ảnh trên điện thoại và chỉ với một cú nhấp chuột, bạn đã được đưa đến “một nơi nào đó” trên không gian mạng.

Trong phần lớn trường hợp, việc này hoàn toàn vô hại. Tuy nhiên, vấn đề phát sinh khi sự tiện lợi này đi kèm với việc chúng ta mất đi khả năng kiểm soát và minh bạch thông tin. Chúng ta không thể biết trước mã QR đó sẽ dẫn mình đi đâu. Kẻ gian đã nắm bắt được điểm yếu này và lợi dụng nó để che giấu các cuộc tấn công của chúng.

Quishing chính là một biến thể của tấn công lừa đảo (phishing) thông qua mã QR. Trong khi các hình thức phishing truyền thống thường dựa vào email hoặc tin nhắn văn bản, thì quishing khai thác sự tin cậy và thói quen tiện lợi của người dùng đối với mã QR. Một mã QR độc hại có thể dẫn bạn đến một trang web giả mạo, nơi chúng có thể cài đặt phần mềm độc hại (malware) lên thiết bị của bạn, đánh cắp thông tin nhạy cảm như mật khẩu, số thẻ tín dụng, hoặc thông tin cá nhân.

Các hình thức tấn công Phishing phổ biến và Quishing trong bức tranh tổng thể

Để hiểu rõ hơn về Quishing, hãy cùng nhìn lại bức tranh tổng thể về các hình thức tấn công lừa đảo (phishing) khác:

• Phishing truyền thống: Kẻ tấn công gửi email giả mạo từ một tổ chức hợp pháp (ngân hàng, công ty, v.v.) để lừa bạn nhấp vào liên kết độc hại hoặc cung cấp thông tin cá nhân.
• Spear Phishing: Một phiên bản tinh vi hơn, nhắm mục tiêu cụ thể vào một cá nhân hoặc tổ chức, sử dụng thông tin cá nhân hoặc thông tin về tổ chức đó để làm cho cuộc tấn công trở nên đáng tin cậy hơn.
• Whaling: Tấn công nhắm vào các “cá lớn” trong tổ chức, chẳng hạn như giám đốc điều hành (CEO, CXO), với mục tiêu đánh cắp thông tin nhạy cảm ở cấp cao.
• Smishing: Phishing được thực hiện qua tin nhắn SMS (tin nhắn văn bản).
• Vishing: Phishing được thực hiện qua tin nhắn thoại hoặc cuộc gọi điện thoại.

Và bây giờ, chúng ta có Quishing, một phương thức phishing mới thông qua mã QR. Bởi vì ai đó chắc chắn sẽ tìm cách lợi dụng mọi phương tiện giao tiếp để thực hiện ý đồ xấu. Điều đáng lo ngại là, chỉ cần truy cập một trang web độc hại, bạn có thể vô tình lây nhiễm phần mềm độc hại vào thiết bị của mình mà không hề hay biết. Phần mềm độc hại này có khả năng đánh cắp thông tin nhạy cảm như mật khẩu, số thẻ tín dụng và nhiều thứ khác. Vì vậy, bạn cần hết sức cẩn trọng.

Quishing hoạt động như thế nào và hậu quả khôn lường

Kẻ tấn công sử dụng Quishing bằng nhiều cách tinh vi để đạt được mục tiêu của mình:

1. Cài đặt phần mềm độc hại (Malware): Mã QR độc hại có thể dẫn bạn đến một trang web được thiết kế để tự động tải xuống và cài đặt phần mềm độc hại vào điện thoại hoặc máy tính bảng của bạn ngay khi bạn truy cập. Phần mềm độc hại này có thể theo dõi hoạt động của bạn, đánh cắp dữ liệu, hoặc biến thiết bị của bạn thành một phần của mạng botnet.
2. Trang đăng nhập giả mạo: Mã QR có thể dẫn đến một trang đăng nhập trông giống hệt như trang đăng nhập thật của ngân hàng, mạng xã hội, hoặc dịch vụ trực tuyến. Khi bạn nhập thông tin tài khoản và mật khẩu của mình vào đó, chúng sẽ bị gửi trực tiếp đến kẻ tấn công.
3. Đánh cắp thông tin tài chính: Tương tự như trên, mã QR có thể đưa bạn đến một trang thanh toán giả mạo, yêu cầu bạn nhập số thẻ tín dụng, mã bảo mật (CVV) và các thông tin tài chính khác. Một khi bạn nhập, thông tin này sẽ rơi vào tay kẻ gian.
4. Tấn công kỹ thuật xã hội: Quishing là một dạng tấn công kỹ thuật xã hội, nơi kẻ tấn công lợi dụng sự tin tưởng và thói quen của bạn. Chúng đặt một mã QR ở nơi công cộng, hoặc gửi cho bạn qua email/tin nhắn, lợi dụng tâm lý tò mò hoặc nhu cầu tiện lợi của bạn để lừa bạn quét mã và truy cập vào đường dẫn độc hại.

Hậu quả của việc trở thành nạn nhân của Quishing có thể rất nghiêm trọng, từ mất tài khoản trực tuyến, rò rỉ thông tin cá nhân, bị đánh cắp tiền trong tài khoản ngân hàng, cho đến việc thiết bị của bạn bị kiểm soát từ xa.

Bảo vệ bản thân khỏi tấn công Quishing: Chiến lược hiệu quả

Vậy làm thế nào để chúng ta có thể tự bảo vệ mình khỏi những cuộc tấn công Quishing? Dưới đây là những lời khuyên hữu ích mà tôi đã đúc kết được:

Những lời khuyên ít hiệu quả (và tại sao)

Một số lời khuyên bạn có thể nghe, nhưng thường không thực sự hiệu quả, là “Đừng quét mã QR từ người lạ.” Nghe có vẻ hợp lý, nhưng trên thực tế, hầu hết các mã QR bạn gặp trong cuộc sống hàng ngày đều đến từ những nguồn bạn không thể xác minh (ví dụ: một biển báo ở bãi đậu xe, một menu trong nhà hàng mới, một lá thư nhận được qua đường bưu điện). Ngay cả khi mã QR được gửi từ một người bạn quen biết, không có gì đảm bảo rằng họ thực sự biết nó sẽ dẫn đến đâu, hoặc tài khoản của họ không bị chiếm đoạt để gửi mã độc.

Những chiến lược bảo vệ thực sự hiệu quả

Để thực sự bảo vệ mình, bạn cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa chủ động hơn:

1. Suy nghĩ trước khi hành động:
   • Hãy tự hỏi: “Tôi có thực sự cần quét mã này không?”
   • Mã QR này xuất hiện trong ngữ cảnh nào? Có đáng tin cậy không?
   • Nếu tôi đã biết địa chỉ trang web cần đến (ví dụ: trang chủ của một cửa hàng), liệu có an toàn hơn nếu tôi gõ trực tiếp địa chỉ đó vào trình duyệt hoặc sử dụng dấu trang đã lưu? Đừng ngần ngại chọn con đường an toàn hơn dù mất thêm chút thời gian.
2. Vô hiệu hóa tự động thực thi:
   • Nhiều ứng dụng quét mã QR hoặc camera điện thoại có tính năng tự động mở đường dẫn ngay sau khi quét. Hãy tìm và tắt tính năng này trong cài đặt của ứng dụng hoặc điện thoại. Điều này cho phép bạn kiểm tra đường dẫn trước khi quyết định truy cập.
3. Kiểm tra URL kỹ lưỡng trước khi nhấp:
   • Đây là một trong những biện pháp quan trọng nhất. Hầu hết các ứng dụng quét mã QR hoặc camera điện thoại thông minh sẽ hiển thị URL mà mã đó sẽ dẫn đến TRƯỚC KHI bạn nhấp để mở.
   • Hãy dành thời gian kiểm tra kỹ lưỡng đường dẫn này. Tìm kiếm các lỗi chính tả (ví dụ: “googIe.com” thay vì “google.com”), tên miền lạ, hoặc các ký tự đáng ngờ. Bất cứ điều gì trông không đúng chỗ đều là một dấu hiệu cảnh báo.
4. Kiểm tra dấu hiệu giả mạo vật lý:
   • Kẻ gian có thể in một mã QR giả và dán đè lên một mã QR hợp pháp ở nơi công cộng (ví dụ: trên một tờ rơi quảng cáo, menu nhà hàng, hoặc biển báo).
   • Hãy để ý xem có bất kỳ dấu hiệu nào của việc mã QR bị dán đè lên không, chẳng hạn như lớp dán bị bong tróc, màu sắc khác lạ, hoặc chất liệu giấy không đồng nhất. Nếu bạn thấy bất cứ điều gì đáng ngờ, đừng quét mã đó.
5. Sử dụng ứng dụng quét mã QR đáng tin cậy:
   • Có những ứng dụng quét mã QR được thiết kế đặc biệt để phát hiện các trang web độc hại hoặc lừa đảo đã biết. Các ứng dụng này sẽ cảnh báo bạn hoặc chặn truy cập nếu phát hiện mã QR dẫn đến một trang web nguy hiểm. Hãy tìm kiếm các ứng dụng có đánh giá tốt và được phát triển bởi các công ty bảo mật uy tín.
6. Tránh quét mã từ nguồn không rõ ràng/nghi ngờ:
   • Mặc dù nhiều mã QR bạn gặp sẽ đến từ các nguồn không xác định, nhưng hãy đặc biệt cẩn trọng với những mã xuất hiện trên các tờ rơi quảng cáo tạm bợ, dán trên tường một cách ngẫu nhiên, hoặc những tài liệu bạn nhận được qua thư mà không rõ nguồn gốc. Rủi ro với những mã này thường không đáng để mạo hiểm.
7. Cập nhật hệ thống và phần mềm thường xuyên:
   • Hãy đảm bảo rằng tất cả phần mềm trên điện thoại, máy tính bảng và máy tính của bạn luôn được cập nhật phiên bản mới nhất. Các bản cập nhật phần mềm thường bao gồm các bản vá lỗi bảo mật quan trọng, giúp khắc phục các lỗ hổng mà phần mềm độc hại có thể khai thác. Một hệ thống được vá lỗi tốt sẽ có khả năng chống chịu tốt hơn trước các cuộc tấn công sau khi bạn lỡ quét phải một mã độc.
8. Bảo vệ thông tin đăng nhập của bạn:
   • Nếu một cuộc tấn công Quishing nhằm mục đích đánh cắp thông tin đăng nhập của bạn, các biện pháp bảo vệ này sẽ phát huy tác dụng.
   • Kích hoạt xác thực đa yếu tố (MFA): Luôn bật MFA cho tất cả các tài khoản trực tuyến quan trọng. Điều này yêu cầu một hình thức xác minh thứ hai (ví dụ: mã gửi về điện thoại, ứng dụng xác thực) ngoài mật khẩu của bạn, khiến kẻ tấn công khó xâm nhập hơn ngay cả khi chúng có được mật khẩu.
   • Sử dụng Passkeys: Passkeys đang dần thay thế mật khẩu và được coi là an toàn hơn nhiều. Chúng liên kết với thiết bị của bạn (ví dụ: nhận diện khuôn mặt, vân tay) và không thể bị đánh cắp như mật khẩu truyền thống.
9. Sử dụng ứng dụng bảo mật di động đáng tin cậy:
   • Cài đặt một ứng dụng bảo mật di động uy tín (chống virus, chống phần mềm độc hại) trên điện thoại thông minh của bạn. Các ứng dụng này có thể quét thiết bị để phát hiện và ngăn chặn phần mềm độc hại, cung cấp một lớp bảo vệ bổ sung.
10. Không nhập thông tin nhạy cảm vào các trang web không đáng tin cậy:
    • Cuối cùng, nhưng không kém phần quan trọng: Nếu bạn truy cập một trang web thông qua mã QR, hãy suy nghĩ thật kỹ trước khi nhập bất kỳ thông tin nhạy cảm nào như mật khẩu, số thẻ tín dụng hoặc thông tin cá nhân. Hãy tự hỏi: “Trang này có phải là nơi tôi thực sự muốn nhập thông tin này không? Tôi có tin tưởng vào mức độ bảo mật của nó không?” Nếu có bất kỳ nghi ngờ nào, hãy thoát khỏi trang đó ngay lập tức và tìm cách truy cập dịch vụ đó qua kênh chính thức và đáng tin cậy (ví dụ: gõ địa chỉ website trực tiếp, dùng ứng dụng chính thức).

Lời khuyên cho doanh nghiệp và tổ chức

Nếu bạn là một doanh nghiệp hoặc tổ chức sử dụng mã QR, hoặc có nhân viên thường xuyên tiếp xúc với chúng, việc giáo dục và đào tạo người dùng là cực kỳ quan trọng. Hãy đảm bảo rằng nhân viên và khách hàng của bạn hiểu rõ về rủi ro của Quishing và biết cách nhận diện, phòng tránh các cuộc tấn công này. Điều này giúp xây dựng một văn hóa an toàn thông tin mạnh mẽ hơn, giảm thiểu nguy cơ bị tấn công kỹ thuật xã hội.

Quishing là một lời nhắc nhở rằng kẻ tấn công luôn tìm cách khai thác sự tiện lợi và tin tưởng của chúng ta. Mã QR là một công cụ tuyệt vời, nhưng cũng là một con đường tiềm năng cho những kẻ xấu. Bằng cách luôn cảnh giác, suy nghĩ kỹ trước khi hành động, và áp dụng các biện pháp bảo mật chủ động như kiểm tra URL, sử dụng xác thực đa yếu tố, và cập nhật phần mềm, bạn có thể tự bảo vệ mình và dữ liệu của mình khỏi những nguy cơ tiềm ẩn. Hãy nhớ rằng, trong thế giới số hóa, sự cẩn trọng là chìa khóa.